گراش یکی از شهرستان های استان فارس با مرکزیت شهر گراش است. این شهرستان از شمال با شهرستان اوز، از شرق و جنوب با شهرستان لارستان، از غرب با شهرستان لامرد و از شمال‌غرب با شهرستان خنج همسایه است. بخش گراش در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۸۸ از شهرستان لارستان جدا شده و تحت عنوان شهرستان گراش، بیست و هفتمین شهرستان استان فارس نام گرفت.

آب وهوا

آب و هوای این شهرستان از نظر تقسیم بندی هواشناسی جزء مناطق گرم و خشک است. متوسط بارندگی در این بخش حدود 191 میلی متر در سال است. میانگین دمای هوای این شهرستان 23 درجه سانتی گراد می باشد.

دين و زبان (گویش)

مردم گراش اچمی بوده و زبان رایج ایشان نیز اَچُمی است. مردم شهرستان گراش معتقد به دین مبین اسلام و مذاهب شیعه و اهل تسنن هستند.

پوشش گياهي و نمونه جانوري

پوشش گیاهی منطقه از گونه‌های گرمسیری زاگرس و شامل درخت و درختچه‌های بادام کوهی، کنار، استبرق، بنه، کلخنگ، کیکم، انواع گون و گیاهان مرتعی متنوع و پر گل و بعضاً گیاهان داروئی همچون آویشن، بابونه، گلپر، گلرنگ و … و از لحاظ حیات وحش گونه های جانوری شامل پلنگ، گرگ، روباه، گراز، خارپشت، کفتار و شغال و در کوهستان‌ها انواع بزکوهی (کل، میش و قوچ) و انواع مارها و خزندگان، لاک پشت و انواع پرندگان شکاری و کبک، گنجشک، تیهو و … یافت می شود.

صنايع دستي

از نمونه های شاخص صنایع دستی این شهرستان می توان به حصیر بافی، قالی بافی، گلیم بافی و … اشاره کرد.

سوغات گراش

از سوغات این شهرستان می توان به شیرینی‌های محلی مثل زِئگِره، کتال، کَتلَمَه و سَمبیسَه، همچنین حلوا مسقطی، حلوا ارده‌ای، ارده زرد و سفید و انواع شیرینی محلی و فرآورده‌های تولید شده از خرما، صنایع‌دستی و … اشاره کرد.

غذاهای محلی

از غذاهای محلی این شهرستان می توان به نان‌های محلی شامل تَپ‌تَپی، نی‌نَنی، بالاتَوَه، لیتَک و …کباب گراشی (کباب کنجه ماستی گراشی)، مهوه و … اشاره نمود.

 

داستان گراش…

یافته های باستان شناسان از تپه گال دیرینگی این تپه را به هزاره دوم قبل از میلا تخمین زده‌اند. تپه‌های دیگری نیز در امتداد تپه گال وجود دارند که هنوز مورد کاوش‌های باستان‌شناسانه قرار نگرفته‌اند. در کتاب‌های درةالتواریخ نوشته شیخ‌علی ستاری و نیز منتخب‌التواریخ نوشته حبیب‌الله انصاری اشکنانی، چگونگی شکل‌گیری و تلاش برای استحکامات قلعه همایون‌دژ توسط فرهاد پسر سیامک آمده‌است. فرهاد در سده اول پیش از میلاد، یعنی هم‌زمان با حکومت بلاش پسر پیروز از پادشاهان اشکانی، به حکومت لارستان می‌رسد.

کشف قبرستانی وسیع حاوی گورخمره‌های گراشی در کاوش‌های باستان‌شناسی منطقه مغ بریمی میناب، یکی دیگر از نشانه‌های تاریخی گراش در دوره اشکانیان است. گراشی به خمره‌های سفالین و نخودی‌رنگی گفته می‌شود که برای تدفین مرده‌ها به صورت جنینی، از گراش به سواحل خلیج فارس منتقل می‌شده‌است. این آثار نشان‌دهنده رونق سفالگری گراش در دوران اشکانیان است. وجود آثاری مانند سد ساروجی تنگ‌آب، موید رونق کشاورزی گراش در دوره ساسانیان می‌باشد. این سد که در تنگه‌ای در جنوب غربی شهر گراش قرار دارد، با جوی‌های کوچکی به دشت گراش متصل می‌شده و آب مورد نیاز برای کشاورزی آن مناطق را تأمین می‌کرده‌است. همچنین آثاری مانند چاه زیت و برکه کده‌بان (که متأسفانه تخریب شده ‌است) رونق کشاورزی در مناطق دیگر گراش را نیز تأیید می‌کنند.

با روی کار آمدن دولت صفویه و تقویت قلعه‌های نظامی منطقه، نقش قلعه گراش از ابتدای سده دهم هجری قمری تا پایان دوران قاجاریه به صورت چشمگیری اهمیت پیدا کرد؛ به طوری که در این ۴۰۰ سال، نام تمامی حاکمان گراش در کتاب‌های تاریخی به صورت مشروح ذکر شده‌است. در برخی از سفرنامه‌هایی که در دوران قاجاریه نوشته شده‌اند نام گراش به چشم می‌خورد. زین‌العابدین شیروانی در بستان‌السیاحه گراش را دارای ۷۰۰ باب خانه و مردم آن را شیعه معرفی می‌کند. همچنین محمدحسن اعتمادالسلطنه در مرآت‌البلدان به گراش اشاره‌هایی کرده‌است.

گردشگری شهرستان گراش

همانطور که از داستان گراش پیداست این شهرستان پیشینه هزاران ساله دارد که هنوز نشانه هایی از آنها در دل این شهرستان وجود دارد که دیدن آنها هر بیننده ای را به حیرت وادار می کند، در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد.

تپه باستانی بئر گال

تپه گال که در زبان محلی به آن بَئر گال گفته می‌شود، یکی از آثار دوران پیشاتاریخ در گراش است. به گزارش سازمان میراث فرهنگی، با توجه به کشف سازه‌هایی از خشت خام در اندازه‌های بزرگ و در عمق ۳ متری از سطح زمین و نیز ظروف سفالی و دست‌سازهای سنگی، قدمت تپه گال و سکونت در اطراف آن، به چهار هزار سال می‌رسد. در امتداد تپه گال، تپه‌های دیگری نیز قابل مشاهده هستند که در زبان محلی به آن‌ها جاشهر گفته می‌شود. با توجه به این که این جاشهرها هنوز مورد کاوش‌های کارشناسانه و مطالعات تخصصی قرار نگرفته‌اند، می‌توان به روشن شدن زوایای تاریکی از تاریخ کهن گراش و منطقه جنوب فارس امیدوار بود.

سد تنگ‌آب

سد تنگ آب که در تنگه‌ای به همین نام در جهت جنوب غربی گراش واقع در کوه سیاه در زیر قله‌ای به نام «بُنِ مُرُک» قرار دارد و مربوط به دوره ساسانیان است که در دوره صفویان بازسازی شده و سه پشت‌بند جهت جلوگیری از تخریب آن ساخته شده‌است. مصالح استفاده شده در سد و پشت‌بندهای آن سنگ و ساروج بوده و جوی آبی از همان جنس، جهت آبیاری مزارع، از کنار سد تا دشتی موسوم به دشت بَرا (دشت بالا) کشیده شده‌است که در مسیر این جوی تا دهانه‌های تنگه دو استخر ساروجی نیز احداث گردیده‌است.

قلعه همایون‌دژ

قلعه همایون‌دژ مربوط به دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان گراش، بلندترین نقطه کوه مشرف به شهر گراش واقع شده  است. این قلعه مربوط به عصر شاه زند و و پیش از آن است امیر محی‌الدین از طرف سید عفیف الدین شاه زندو مامور فتح این قلعه شده با دلاوری بر آن چیرگی می‌یابد این دژ تاریخی در ادوار مختلف مرکز حکومت بود و در این اواخر در درگیری نیروهای رضاشاه پهلوی با زادان خان گراشی بناهای آن به وسیله هواپیما بمباران شده آثارش از بین می‌رود. قلعه شامل : چند باب خانه، مسجد، حمام- در قسمت غربی نارنج قلعه با کاشی‌های لاجوردی لوزی شکل به ابعاد ۱×۹ و ۲×۹ سانتیمتر، زندان و چندین آب‌انبار (برکه) ساروجی است. در سمت شمالی قطعه خانه‌ای بزرگ که به حاکم وقت تعلق داشته و به نارنج قلعه موسوم بوده با دو برج دیده‌بانی در قسمت شمالی و اطاقهای آینه کاری درقسمت شرقی بنا وجود داشته در سمت جنوبی قطعه، بالای در ورودی، برجی بنام «برج بارگاه» نیز وجود داشته است.

آب انبار های گراش (هفت برکه گراش)

هفت برکه نام مجموعه‌ای از ۷ آب انبار در شهر گراش در استان فارس است که در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند، قدمت این آب انبارها به دوره صفوی می‌رسد و هم اینک کاربری ندارد. هفت آب انبار گراش در بافت تاریخی این شهر و در کنار قبرستان قدیمی به فاصله بسیار کمی از یکدیگر قرار دارند که بنابر اسناد تاریخی موجود، تاریخ ساخت آنها به دوره صفوی و قاجار می‌رسد. بر اساس کتیبه موجود یکی از این آب انبارها در دوره قاجار مرمت شده‌اند. این بناهای تاریخی از سنگ و ملات گچ و آهک ساخته شده‌اند و دارای مخازن استوانه‌ای و پوشش گنبدی و درگاه‌های متعددی هستند.

کاروانسرای برمیر

کاروانسرای برمیر گراش در غرب شهر گراش واقع در شهرستان در مسیر جاده کاروان ‌رو گراش-لامرد واقع شده‌است. با توجه به معماری بنا، ساخت آن، متعلق به دوره قاجاریه است. نام این کاروانسرا به دلیل مجاورت با برکه میر به کاروانسرای بر میر مشهور شده‌است. مصالح ساخت کاروانسرا شامل: سنگ و ملات و گچ است. ایوان (سردر ورودی) بنا، در سمت شمال واقع شده‌است. ضلع جنوبی و ضلع شمالی فاقد ساخت و ساز بوده و تنها به وسیله یک دیوار محصور شده‌است. ساخت و ساز کاروانسرادر ضلع شرقی و غربی آن است. دیوارهای خارجی بنا، دارای پشتیبان‌هایی است که از خطر ریزش بنا جلوگیری می‌کند. قطر اغلب دیواره‌های بنا ۵۰ سانتیمتر است و فقط دیوار بیرونی ضلع شرقی ۸۰ سانتیمتر است.

کاروانسرای فداغ

کاروانسرای فداغ از آثار تاریخی فداغ واقع در شهرستان گراش فارس است. این کاروانسرای قدیمی بنایی سنگی است که دارای هشت ستون مجزا از هم در دو قسمت است که یکی از قسمت‌های آن تخریب شده است. اصل بنا از لاشه سنگ و ساروج ساخته شده و دارای سقفی گنبدی شکل است. به همین دلیل به چهارطاقی فداغ مشهور است

برکه کَل، بزرگترین آب‌انبار ایران

این بنای تاریخی و با شکوه یکی از عجیب‌ترین و به احتمال زیاد، بزرگترین آب‌انبار تاریخی ساخته شده در ایران است. قدمت این آب‌انبار به دوره قاجار و حدود ۲۰۰ سال پیش می‌رسد. این بنا که برای مصارف کشاورزی و آب آشامیدنی مردم ساخته شده، هنوز به عنوان منبع آب برای مصارف کشاورزی کاربرد دارد. قطر داخلی این برکه ۲۹ متر و عمق آن ۲۱ متر است. مخزن آن همانند اکثر آب‌انبارهای موجود در گراش، دایره‌ای شکل بوده و مصالح استفاده شده در آن از ساروج است. این آب‌انبار به عنوان یکی از نمادهای اصلی تاریخ گراش شناخته می‌شود.

برکه حاج‌اسدالله از موقوفات دوره قاجاریه

برکه حاج‌اسدالله، پس از برکه کل بزرگ‌ترین آب‌انبار تاریخی این شهر است. این آب‌انبار داری شش دهنه و سقف گنبدی عظیمی است که بر روی آن با مصالح سنگ، ملات گچ و اندود ساروج، گرفته شده‌است و سنگ پله‌های پاکنه آن در بدنه شرقی تا انتهای مخزن ادامه دارد. در بالای طاق یکی از سردرها سنگ لوحی نصب شده‌است که حاوی ابیاتی است که بانی آن سروده‌است.

مجموعه تاریخی هفت‌برکه

هفت برکه، مجموعه‌ای از هفت آب‌انبار در اندازه‌های مختلف است که در فاصله کمی نسبت به هم قرار دارند و در مسیر رودخانه فصلی بنام بزئرد در محله ناساگ واقع است. از این هفت آب‌انبار، پنج حلقه آن دارای سقف گنبدی شکل و دو حلقه دیگر بدون سقف است که بزرگترین و معروف‌ترین آن‌ها به برکه حاج ابوالحسن مشهور است.

حسینیه اعظم

حسینیه اعظم به علت عظمت و شکوه خاصی که از لحاظ معماری اسلامی در آن به چشم می‌خورد مورد توجه مسافران و توریست‌ها قرار گرفته‌است. این بنا که از آغاز ساخت آن تا کنون دوبار بازسازی، تغییر شکل و همچنین گسترش یافته‌است، شامل دو سالن مردانه و زنانه، حیاط، وضوخانه زنانه و مردانه، سقاخانه، آشپزخانه، اتاق‌ها و باغچه‌هایی در دو سوی دالان ورودی بوده و در گوشه شمال غربی بنا پاساژی با کاربرد تجاری ساخته شده‌است. وسیع و بدون ستون بودن سالن‌ها، کاشی هفت رنگ نمای بیرونی، مناره‌ها و همچنین درب‌های معرق کاری شده آن از مشخصات بارزی است که به زیبایی و شکوه این حسینیه افزوده‌است.

مسجد آخوند

مسجد آخوند گراش یکی از قدیمی‌ترین مسجدهای بر جای مانده در گراش است که در محله ناساگ واقع شده‌است. این توسط شیخ عبدالحسین و برادرش شیخ محمدباقر، بنا شده‌است. این مسجد دارای دو سنگ لوح می‌باشد؛ یکی مربوط به بنای مسجد که سال ساخت این بنا با توجه به تاریخ ذکر شده در نوشته، سال ۱۰۴۵ هجری قمری بوده و توسط حاج زینا آخوند و پسرش ابراهیم بنا شده‌است. سالن این بنا، دارای طاق‌های تیزه است که بر روی چهار ستون حمال در چهار بَرِ آن قرار گرفته‌است و در چهار ضلع سالن طاق‌نماهایی در مقابل هر کدام از طاق‌ها ساخته شده‌است. شبستان مسجد نیز دارای چهار ستون دایره‌ای شکل با طاق‌های هلالی در جهت شرقی-غربی و سقفی هلالی شکل است و حیاط آن در جهت شرق بنا ساخته شده‌است، این بنا شامل سالن اصلی، حیاط و شبستان است.

از دیگر مناطق گردشگری شهرستان گراش می توان به:

سد گمپو، حسینیه سنگ‌آوی، حمام دَهباشی، تل خندق ماخرد، مسجد سیف‌الدین، آب‌انبارهای سعیدا، کنار زیارت، برکه کل و … اشاره کرد.

چگونه به گراش برویم

در این شهرستان فروگاهی وجود ندارد اما شما می توانید از فرودگاه بین‌المللی آیت‌الله آیت‌اللهی لارستان که در همسایگی شهرستان گراش است استفاده کنید. برای استفاده از قطار هم باید از ایستگاه قطار شیراز برای رسیدن به گراش استفاده کنید. در غیر این صورت نیز باید بوسیله پایانه اتوبوسرانی گراش و یا با ماشین شخصی به این شهرستان سفر کنید.

اقامت در گراش

برای اقامت در شهرستان گراش باید از هتل ها و اقامتگاه های شهرستان لارستان و اوز استفاده کنید.