محله های قدیم

محلات قدیمی شیراز به دو دسته حیدری و نعمتی تقسیم شده بودند. محلات حیدری به محله‌هایی گفته می‌شد که افراد آن از پیروان قطب‌الدین حیدر تونی بودند و نعمتی‌ها هم طرفداران شاه‌نعمت‌الله ولی به شمار می‌رفتند.

پنج محله، اسحاق بیگ، درب شاهزاده، بالا کفت، میدان شاه و بازار مرغ را حیدری خانه و پنج محله، سرباغ، سنگ سیاه، درب مسجد، لب آب و سر دزک را نعمتی خانه می‌گفتند. البته محله ارمنی‌ها و محله کلیمی‌ها جزء محلات بی‌طرف شیراز به حساب می آمده اند که پس از انقلاب اسلامی اکثر افراد این دو محله از ایران مهاجرت کردند.

بازار مرغ

قدیمی‌ترین محله شیراز قدیم بازار مرغ می‌باشد. این محله در محل فعلی شاهچراغ قرار دارد. این محله در اصل دو محله بوده یکی محله شاهچراغ (ع) و دیگری محله بازار مرغ، به مرور زمان قسمتی از این جزء محله  شاهچراغ شد و فقط قسمتی از بازار مرغ فروشان و خانه‌های اطراف آن را محله  بازار مرغ گفتند. بازار مرغ فروشان بازاری در حدود یک کیلومتر بود که سقف آن پوشیده و کف آن گود و نور آن بسیار کم و تاریک بوده‌است. بناهای شاخص آن عبارتند از بقعه حضرت شاهچراغ (ع)، بقعه حضرت سید میرمحمد (ع) ، مسجد جامع عتیق، مسجد نو، مسجد قدس، بازار حاجی، اردوبازار، سرای مشیر، بازار مسگرها ، بازار قیصریه و مدرسه حکیم.

محله درب شاهزاده
نام یکی از محله‌های قدیمی شیراز در شمال شهر بود. در زمان قبل از کریم خان زند این محله به دو بخش محله شیادان و محله موردستان تقسیم شده بود که کریم خان این دو محله را در هم ادغام کرد و در محله موردستان بدلیل سر سبزی و زیبای و قدمت این محله بناها و تاسیسات حکومتی مانند ارگ و دیوان خانه را بنا نمود. از بناهای شاخص محله می‌توان به مسجد وکیل، حمام وکیل، بازار وکیل، بازار نو، مسجد مولا و کاروان‌سراهای احمدی اشاره کرد.

محله بالا کفت
این محله که با عنوان بالاکفد هم از آن یاد می‌شود بزرگ ترین محله شیراز و از محله های جنوبی شهر است. از شمال به محله درب شاهزاده، از غرب به محله اسحاق بیگ و لب آب، از جنوب به دروازه خاتون (فلکه خاتون) و از شرق به دروازه قصابخانه و کل شیخ ابوذرعه محدود
می شود. بناهای شاخص آن عبارتند از بقعه حضرت سید علاءالدین حسین (ع)، آرامگاه شیخ روزبهان، نارنجستان قوام، خانه زینت الملک، مسجد قورخانه، حمام گودی، مسجد و امامزاده سید ابوطالب، مدرسه هاشمیه و آرامگاه شیخ ابوذرعه و …

محله اسحاق‌بیگ
این محله از محله‌های آبادی بوده که خانه‌ها و امکانات خوبی نظیر حمام‌های متعدد با خزینه در آن وجود داشته است. شیخ جمال الدین ابواسحق اینجو پسر محمود شاه (که مردم شیراز در آن زمان او را امیر اسحق بیگ یا اسحق بیگ می‌گفتند) یکی از حاکمان شیراز که تا سال ۷۵۴ هجری قمری، شیراز را اداره کرد. مردم شیراز به پاس دادگری و همت به‌آبادی شیراز نام او را بر این محله گذاشتند. از بناهای شاخص محله می‌توان به مسجد نصیرالملک، خانه نصیرالملک، مسجد حاج میرزا کریم صراف، مدرسه خان و مسجد رمضان خان اشاره کرد.

 محله میدان شاه
محله میدان شاه هم از محله‌های خوش آب و هوای شیراز قدیم بوده است که ساکنانش، آب آشامیدنی خود را از قنات تهیه می‌کرده‌اند و از دوره صفویه تا قاجاریه، مجموعه‌های حکومتی در آن ساخته شده‌است. از بناهای شاخص محله می‌توان به مسجد سپهسالار، کنیسه یهودیان و مسجد آقااحمد اشاره کرد.

محله سرباغ
محله سرباغ از محله‌های مهمی بوده که ثروتمندان و تجار در آن سکونت داشته‌اند و تعدادی از ارامنه شیراز هم در سرباغ خانه داشته‌اند و در گذشته پررونق بوده‌است. این محله، محله‌ای بوده که در مجاورت باغی بزرگ قرار داشته‌است. در کنار این باغ، خانه‌هایی ساخته شد و محله سرباغ به وجود آمد، ولی بعداً و در طول زمان، این باغ از رونق افتاد و به صورت اراضی محدودتری تقسیم شد و هم‌اکنون اثری از آن بر جا نیست.

محله قصرالدشت

قصرِدشت یا قصرالدشت یکی از قدیمی‌ترین محله‌های شیراز است که در غرب این شهر قرار دارد که آب و هوای خوب و باغ های با صفا باعث شهرت آن گردیده است. این محله در قدیم به مسجد بردی هم شهرت داشته‌است، که دلیل آن وجود یک مسجد سنگی مربوط به قرن ششم هجری در این محله‌است که کتیبه‌های سنگی آن هنوز در مسجد رئیس احمدی قصردشت موجود است. اهالی قدیم شیراز این محله را «شربت خانه شیراز» می‌نامیده‌اند که علت اطلاق این صفت باغ های میوه فراوان این محله‌است که در وسعتی بیش از ده‌ها هکتار در گستره شهر شیراز قرار دارد.

محله سنگ سیاه
محله سنگ‌سیاه مختص افراد مذهبی و عموما خانواده‌های معمولی بود. از زمان کریم خان زند که محلات را کم‌تر و کوچک‌تر و حصار شهر را تنگ‌تر کردند، محله درب کازرون که خود محله‌ای جداگانه بود با این محله ادغام شد و روی هم رفته به هر دو، محله‌ سنگ سیاه می‌گفتند. از بناهای شاخص محله می‌توان به امامزاده بی‌بی دختران، مسجد ایلخانی، حمام ایلخانی، مسجد مشیر، حسینیه مشیر، بازارچه ارامنه، کلیسای ارامنه، حسینیه کردها، خانه فروغ‌الملک، خانه سعادت، خانه ضیائیان، خانه عبدالهی ها، بازارچه حاج زینل و بقعه سید تاج‌الدین غریب خانه رباب رشالی و خانه جمال نشاطیان ومسجدسیاوشان اشاره کرد.

محله درب مسجد
در محله درب مسجد هم مشایخ و تجار زندگی می‌کرده‌اند و از محله‌های مهم شیراز قدیم خوانده می‌شود که امروزه به نام درب مسجد مشیر معروف است. و مسجد مشیر در این محله قرار دارد.

محله لب آب
این محله دارای کوچه های قدیمی و تنگ بود و در جنوب شهر قرار داشت. این محله دارای باغ‌های فراوان بزرگ و کوچکی بود ولی به علت کمی آب و ازدیاد جمعیت به مرور این باغ‌ها خشک شده و تبدیل به ساختمان گردیدند. در زمان کریمخان، محله سراجان را نیز در این محله ادغام کردند.

محله سر دزک

سر دزک نام یکی از محله‌های شیراز قدیم می‌باشد که در جنوب شهر قرار داشته‌است. وقتی که کریم خان زندحصار شیراز را کوچک‌تر کرد و محلات را در هم ادغام نمود، محلۀ سردزک و محله دشتک به صورت یک محله درآمد که هر دو سردزک نامیده شدند. از بناهای شاخص محله می‌توان به مسجد حاج باقر، مسجد بغدادی و بقعه سیدمیرآخور اشاره کرد.

دروازه های شیراز
در قدیم دروازه‌های مختلفی در شهر شیراز وجود داشت که هم اکنون به جز دروازه قرآن، دیگر چیزی از آنها باقی نمانده است ولی همچنان مردم شیراز مخصولا شیرازی های اصیل نام محله ها را براساس آنها صدا می زنند. دروازه قرآن، دروازه اصفهان، دروازه سعدی، دروازه قصابخانه، دروازه کازرون، دروازه شاه داعی‌الله، دروازه باغ‌شاه دروازه های مهم و تاریخی شهر شیراز می باشند.